Συνέντευξη στην Μαριάννα Μανωλοπούλου για το athensvoice.gr
H καινοτομία, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά και η περιφερειακή ανάπτυξη έχουν πρόσωπo. H Κλαίρη Μπακούρα, Curator of Exhibitions and Public Engagement στο Πάρκο Καινοτομίας JOIST της Λάρισας, θεατρολόγος κι ανήσυχη προσωπικότητα που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Λάρισα, επέστρεψε μόνιμα στην ιδιαίτερη πατρίδα της μετά από 8 χρόνια σπουδών και εργασίας στο Λονδίνο για να κάνει πραγματικότητα τα όνειρά της.
Το JOIST, το πρότζεκτ με το οποίο καταπιάνεται αυτή την εποχή, είναι ένα phygital οικοσύστημα που ενισχύει την καινοτομία και τη μεταφορά γνώσης στα πεδία της επιχειρηματικότητας, της τεχνολογίας, της επιστήμης, της τέχνης και του design. «Δεν περίμενα ποτέ να βρω μια τέτοια δουλειά στην ελληνική περιφέρεια», εξομολογείται. «Και δεν το λέω ελαφρά την καρδία, ειλικρινά πιστεύω πως αν υπήρχαν αντίστοιχοι φορείς και θέσεις εργασίας και σε άλλα περιφερειακά μέρη, θα ήταν μεγάλο το κέδρος για τη χώρα».
Η λέξη phygital προέρχεται από το physical –φυσικό + digital – ψηφιακό = ένας συνδυασμός των δύο– υποδηλώνοντας ένα υβριδικό μοντέλο λειτουργίας, το οποίο ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες για εκπαίδευση, εργασία και συμμετοχή σε εκδηλώσεις. «Δημιουργούμε ένα οικοσύστημα χωρίς αποκλεισμούς, στο οποίο κυριολεκτικά είναι ευπρόσδεκτο το καθένα να δημιουργήσει, να μάθει, να πειραματιστεί και να εξελιχθεί» εξηγεί. Το JOIST είναι ένα εγχείρημα του Ινστιτούτου Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας που βρίσκεται στο χώρο της εκπαίδευσης και της έρευνας από το 2005. «Η σημασία του JOIST για την περιφερειακή ανάπτυξη είναι τεράστια, φέρνουμε εμπειρία και τεχνογνωσία από την Ευρώπη και τον κόσμο στη Λάρισα, προκειμένου να ωφεληθούν παιδιά, έφηβοι, νέοι επαγγελματίες, δημόσιοι φορείς».
Το «JOIST» και η λειτουργία του
Στις 19 Μαΐου ανοίγει στη Λάρισα το πρώτο συνέδριο του JOIST με θέμα «Τα Πάρκα Καινοτομίας ως Μοντέλα Ενίσχυσης των Περιφερειακών Οικοσυστημάτων», μια ολιστική προσέγγιση για το πώς μπορεί να ενισχυθεί ένα περιφερειακό οικοσύστημα, με εξέχοντες ομιλητές από Ελλάδα και Ευρώπη. Σημαντικό είναι ακόμη ότι στις 26 Μαΐου εγκαινιάζεται το πρώτο μέρος της έκθεσής τους με τίτλο «Από τον Τροχό στην Τεχνητή Νοημοσύνη: Μια Σύντομη Ιστορία της Καινοτομίας», που είναι αφιερωμένο στον τροχό και το γρανάζι και γίνεται σε συνεργασία με το Μουσείο Ηρακλειδών. Η συνολική έκθεση θα εξελίσσεται σπονδυλωτά, και μετά την εποχή του τροχού και του γραναζιού θα ακολουθήσουν ο Μεσαίωνας και Αναγέννηση, οι δύο βιομηχανικές επαναστάσεις και τέλος η Επανάσταση 4.0. «Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε νέες εκθεσιακές εμπειρίες που θα συνδυάζουν τη θεατρική σκηνογραφία, την ιστορική έρευνα και τις νέες τεχνολογίες και θα είναι τόσο ψυχαγωγικές όσο και εκπαιδευτικές».
Η «Κληρονομιά της Γεύσης» σήμερα
Οι περισσότεροι είχαν γνωρίσει την Κλαίρη μέσα από την Κληρονομιά της Γεύσης που ξεκίνησε το 2018 στη Γερμανία, με την υποστήριξη του προγράμματος START Create Cultural Change. Για 2 μήνες, στον οργανισμό .oskar στο Drewitz (ένα προάστιο κοντά στο Potsdam), μελέτησε το γαστρονομικό πολιτισμό & ιστορία τοπικών και διασπορικών κοινοτήτων της περιοχής, εξερευνώντας το πώς η τροφή πάντα μεταφέρει κάτι πολύ περισσότερο από γεύση –το πιάτο κουβαλάει μαζί του ιστορία–, το πώς έγινε, τι υλικά χρησιμοποιήθηκαν, από πού αγοράστηκαν, πώς σερβιρίστηκε, πότε καταναλώθηκε, από ποιους, είναι μια σειρά αλληλουχιών που αποκαλύπτουν κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά στοιχεία ασταμάτητα. Η πρώτη αυτή έρευνα της Κληρονομιάς αποτυπώθηκε στο μικρό φιλμ The Heritage of Taste: A Taste of Drewitz.
Η Κληρονομιά της Γεύσης μετέπειτα προκρίθηκε στη δεύτερη φάση του START, όπου έλαβε επιπρόσθετη χρηματοδότηση για να συνεχίσει στη Λάρισα και να μελετήσει πολιτισμικές πρακτικές που σχετίζονται με τη διατροφή και την υγεία μέσω συνεντεύξεων προφορικής ιστορίας με ηλικιωμένους. «Ξεκινήσαμε να κάνουμε συνεντεύξεις με ηλικιωμένους, καταγράφοντας το τι έτρωγαν, πότε, γιατί και πως χρησιμοποιήσαν την τροφή σα γιατρικό σε περιόδους ασθένειας. Μετά την κάθε συνέντευξη την αρχειοθετούσαμε δημιουργώντας έτσι, ένα μεγάλο αρχείο αφιερωμένο στην ιστορία και τον πολιτισμό της διατροφής και τη σχέση του με την υγεία. Μέρος των συνεντεύξεων αυτών μεταμορφώθηκαν σε μικρά βίντεο, τα οποία εκτέθηκαν στο Μουσείο Σιτηρών και Αλεύρων στο Μύλο του Παππά, κι εκεί ήταν συγκινητικό να βλέπεις επιτέλους, ανθρώπους όλων των ηλικιών και όλων των υποβάθρων να έρχονται στο μουσείο με γνήσιο ενδιαφέρον, είτε για να δουν τους εαυτούς τους ή τους συγγενείς τους σαν εκθέματα σε έναν μουσειακό χώρο, είτε γιατί η τροφή γενικά, και ειδικά αυτή του παρελθόντος, σαν θέμα ελκύει ανθρώπους που μπορεί να μην πήγαιναν ποτέ σε ένα μουσείο» διηγείται.
«Κοιτώντας τώρα πίσω, συνειδητοποιώ πως όλο αυτό είχε κάτι πολύ προσωπικό μου μέσα που σχετιζόταν με την επιστροφή μου στη Λάρισα μετά από αρκετά χρόνια στο Λονδίνο, νομίζω ήθελα εγώ να γιατρέψω τη μάχη της ισορροπίας μέσα μου, μέσω της τροφής, ήμουν πολύ επηρεασμένη από την αγγλική αρχειακή πολιτική που όμοια της δεν υπάρχει, νομίζω προσπάθησα να συνδέσω δύο περιβάλλοντα μέσα από αυτή την έρευνα».
Αυτό που καταλάβαμε είναι πως η υπόθεση τροφή έχει τόσο πλούτο μέσα, μιλάμε για πλούτο όχι αστεία. Διέπει τα πάντα, από την επιβίωση έως την κοινωνικοποίηση μας, και φυσικά κάθε μας σχέση στο ενδιάμεσο, από τη μητέρα, την οικογένεια και τους/τις φίλους/ες μας, έως τους/τις παραγωγούς και τους/τις σεφ που μας προσφέρουν την τροφή και για τους/στις οποίους/ες ευλόγως, αναζητείται και δίνεται όλο και περισσότερη αναγνωρισιμότητα. Κι αυτό το ανεξάντλητο, μας ώθησε να δώσουμε κι άλλες, πιο σύνθετες και δημιουργικές κατευθύνσεις σ’ αυτό που κάνουμε» επεξηγεί.
Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός «QUALIA»
Όλες αυτές οι εμπειρίες, οι σπουδές και η ενασχόληση με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά την οδήγησαν με την ομάδα της στην δημιουργία του μηκερδοσκοπικού οργανισμού QUALIA. «Με μότο το Research–Produce–Curate σκοπεύουμε να ερευνήσουμε την έννοια της εμπειρίας από πολλές σκοπιές, φιλοξενώντας πολλά έργα, χωρίς απαραίτητα να περιοριστούμε στη γεύση. Ως QUALIA ορίζεται μια ποιότητα ή ιδιότητα όπως γίνεται αντιληπτή ή βιώνεται από ένα άτομο. Θέλουμε έτσι να καλλιεργήσουμε την κουλτούρα του σεβασμού και της ενσυναίσθησης για την κάθε μικρή εμπειρία που ο καθένας μας μπορεί να βιώνει τόσο μοναδικά και υποκειμενικά» μας λέει.
Αξιοσημείωτο είναι ότι μέσω της QUALIA οργανώθηκαν 3 Χριστουγεννιάτικα μπαζάρ (2019, 2020, 2021) στα οποία επιμεληθήκαν συλλογές προϊόντων εμπνευσμένα από τις συνεντεύξεις που μάζεψαν, με σκοπό να συνεχίσουν να καταγράφουν «γαστρομνήμες».
Το μεγαλύτερο και πολλά υποσχόμενο έργο που έχει προκύψει από την Κληρονομιά και τρέχουν με την QUALIA και το συνεργάτη τους Νίκο Βανδώρο είναι «Το Μυστήριο με το Δηλητηριασμένο Λουκουμάκι», ένα διαδραστικό παιχνίδι μυστηρίου, που ενσωματώνει τεχνικές θεάτρου με την προφορική ιστορία και τη γαστρονομία, με σκοπό την ανάπτυξη ιστορικής και πολιτισμικής συνείδησης και την προώθηση της γνώσης. Oι συμμετέχοντες προσπαθούν να λύσουν ένα γρίφο, έχοντας στη διάθεση τους στοιχεία τα οποία είναι τοπικά εδέσματα, τα οποία ανακαλύπτουν ενόσω εξερευνούν την πόλη, υπό τις οδηγίες του/της ηθοποιού που έχει αναλάβει τον ρόλο του/της «ντεντέκτιβ». Σκοπός είναι οι συμμετέχοντες να συνδεθούν βιωματικά και αισθητηριακά με τον τόπο και τους ανθρώπους του μέσω των γεύσεων, μαθαίνοντας τόσο την ιστορία της πόλης διαχρονικά όσο και τα βιώματα των ανθρώπων που δεν καταγράφηκαν από την «επίσημη» ιστορία. Η πρωτοβουλία αυτή ξεκίνησε ως «Το Μυστήριο με το Δηλητηριασμένο Λουκουμάκι» στη Θεσσαλονίκη, με την υποστήριξη του ιδρύματος Robert Bosch, μετά διεξήχθη online λόγω κορονοϊού, όπου οι συμμετέχοντες έλαβαν ένα κουτί με τοπικά εδέσματα μέσω κούριερ και συνδέθηκαν διαδικτυακά για να λύσουν το μυστήριο, έγινε «Το Μυστήριο με το Απατηλό Παστέλι» για το πρόγραμμα topos: lefkada του οργανισμού ΑΜΑΚΑ, μετά «Το Μυστήριο με το Καλογυαλισμένο Στάρι» που κατατέθηκε στο ανοιχτό κάλεσμα 2023 ELEVSIS – MYSTERIES of TRANSITION και τώρα πάλι με υποστήριξη του ιδρύματος Robert Bosch θα γίνει «Το Μυστήριο με το Ατίθασο Φιογκάκι» που θα διεξαχθεί στη Λάρισα. «Μας το έχουν ζητήσει και από τη Μάλτα, είναι ένα συνεχώς εξελισσόμενο έργο και εργαλείο για το οποίο δείχνει τεράστιο ενδιαφέρον ο κόσμος όλων των ηλικιών. Σα μεθοδολογία μπορεί να λειτουργήσει θετικά μεταξύ αγνώστων, φίλων, συνεργατών, οικογενειών».
Δυσκολίες, συνεργάτες και μελλοντικά σχέδια
Κατά την υλοποίηση του εγχειρήματος αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες, από παντού και κάθε είδους. Με τη μεγαλύτερη, ωστόσο, να είναι ο κορωνοϊός και γενικά η ζοφερή κατάσταση που επικρατούσε. «Είναι άθλος να διατηρείς τη δημιουργικότητα σου μέσα σε όλο αυτό. Φτάνεις πολύ συχνά στο σημείο να λες “δεν έχει νόημα”. Κι όμως έχει, και το νόημα που απειλήθηκε με εξαφάνιση, μετά είναι ακόμα πιο δυνατό».
Ο πιο πολύτιμος συνεργάτης της, είναι ο σύντροφος της Αλέξανδρος Τουλουμτζίδης, ο οποίος είναι ιστορικός. «Εγώ κυρίως νιώθω τι θέλω να γίνει, εκείνος βάζει σε ιστορική σειρά αυτό που νιώθω έτσι ώστε να βγαίνει νόημα στο τελικό αποτέλεσμα. Νιώθω όμως τεράστια ευγνωμοσύνη γιατί, και στην QUALIA και στο JOIST έχω πολύ καλούς συνεργάτες, πολύ ταλαντούχους και αξιόπιστους. Είναι πραγματική ευλογία».
Σύντομα θα κυκλοφορήσει και η ολοκληρωμένη έκδοση του έργου Greek and Greek Cypriot Gastronomy in London: an Ethnography, το οποίο επιμελήθηκε από το 2017 με χρηματοδότηση από το Heritage Lottery Fund. Το πρώτο μέρος του συγκεκριμένου έργου κατέγραψε τη γαστρονομική κληρονομιά και τη διασπορική εμπειρία της ελληνικής και ελληνοκυπριακής κοινότητας, μέσω συνεντεύξεων με ιδιοκτήτες/τριες εστιατορίων στο Λονδίνο, από το 1960 έως το 2017. Το έργο έλαβε επιπρόσθετη χρηματοδότηση από το Heritage Lottery Fund με σκοπό την εξερεύνηση της γαστρονομίας και της διασπορικής εμπειρίας μέσω της τέχνης. Μέσω ανοιχτού καλέσματος, 13 καλλιτέχνες δημιούργησαν έργα που εκφράζουν τη συνεχή μεταμόρφωση της πολιτιστικής και διασπορικής ταυτότητας καθώς και της ίδιας της δημιουργίας. «Κυρίως νιώθω και προσπαθώ να μετουσιώνω αυτά που νιώθω σε εμπειρίες, είτε είναι σε μια έκθεση, σε μια παράσταση, σε μια έκδοση, γιατί το σωστά μοιρασμένο συναίσθημα θεωρώ πως μπορεί να έχει εκπληκτικά αποτελέσματα».
Ποια είναι η Κλαίρη Μπακούρα
Σπούδασε Θεατρολογία στη σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στο Ναύπλιο. Το 2011 μετακόμισε στο Λονδίνο όπου και έλαβε τον πρώτο της μεταπτυχιακό τίτλο στις πολιτισμικές σπουδές από το Πανεπιστήμιο Τεχνών του Λονδίνου. Εργάστηκε σε μουσεία, γκαλερί, καλλιτεχνικές εκθέσεις αλλά και ομίλους εστίασης, λαμβάνοντας παράλληλα, το δεύτερο μεταπτυχιακό της στην επιμέλεια εκθέσεων από το Πανεπιστήμιο του Κίνγκστον.
Το 2017 έλαβε χρηματοδότηση από το Βρετανικό φορέα «Heritage Lottery Fund» για την υλοποίηση του έργου «Greek and Greek Cypriot Gastronomy in London: an Ethnography», το οποίο αφορά στην καταγραφή και παρουσίαση της μεταναστευτικής και γαστρονομικής ιστορίας της Ελληνικής και Ελληνοκυπριακής κοινότητας στο Λονδίνο από το 1950 έως και σήμερα. Στη συνέχεια, το 2018 συμμετείχε στο πρόγραμμα START Create Cultural Change αναπτύσσοντας το έργο The Heritage of Taste – Η Κληρονομιά της Γεύσης που μελετά πολιτισμικές πρακτικές σχετιζόμενες με τη διατροφή και την υγεία μέχρι σήμερα.
