Το Σωματείο Εικαστικών Λάρισας «8» παρακολουθώντας τις τελευταίες «καλλιτεχνικές» εξελίξεις που διαδραματίζονται στην πολη μας, αφουγκράζεται τον προβληματισμό των πολιτών και θεωρεί απαραίτητο, να ενημερώσει τους πολίτες της Λάρισας, για την διαδικασία επιλογής και τοποθέτησης ενός έργου τέχνης σε δημόσιο χώρο, τους κανόνες που απαιτούνται και προπάντων να υπενθυμίσει την σπουδαιότητα και την επιρροή που ασκεί ένα έργο όταν εκτίθεται σε δημόσιο χώρο.
Η δημόσια τέχνη έχει εξέχουσα θέση στην ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας μας και της κάθε χώρας. Η ιστορία της δημόσιας τοποθέτησης αγαλμάτων και μνημείων στη χώρα μας, «κρατάει» από την αρχαιότητα εώς σήμερα. Η μνημειακή τέχνη καθώς και η δημόσια γλυπτική τέχνη έχουν χαρακτήρα τιμητικό, με αναφορά σε γεγονότα και προσωπικότητες σημαντικές, με στόχο να διατηρηθεί η ιστορική μνήμη και πολιτιστική κληρονομιά του τόπου.
Έτσι, η δημόσια τέχνη οφείλει να επικοινωνεί με έργα τέχνης, ανώτερης αισθητικής, τα οποία να αποτελούν σύμβολα για την ταυτότητα της πόλης και να λειτουργούν ως ένα κομμάτι της πολιτισμικής εξέλιξης και της συλλογικής μνήμης.
Στην περίπτωση της δημόσιας γλυπτικής ισχύουν συγκεκριμένοι κανόνες.
Τοποθετώντας έργα τέχνης στο δημόσιο χώρο, η τέχνη εισέρχεται στην καθημερινή ζωή των πολιτών, γίνεται μέρος της δημόσιας ζωής του ιστού της πόλης, και προπάντων αποτελεί κομμάτι της ιστορίας του αστικού τοπίου και του κοινωνικού συνόλου που τη δημιουργεί.
Ένα δημόσιο έργο Τέχνης πρέπει να διακατέχεται από διαχρονικότητα.
Η δημοσιοποίηση του είναι η τελική του πραγμάτωση και αποτελεί αντικείμενο κρίσης. Είναι μεγάλη ευθύνη.
Η γλυπτική στο δημόσιο χώρο είναι συνδεδεμένη με την ιστορία εκφράζει και αποκαλύπτει την εποχή και την ιδεολογία της κοινωνίας, νοηματοδοτεί τον κοινόχρηστο χώρο, λειτουργεί ως τοπόσημο αναφοράς για την πόλη και το πιο σημαντικό έχει αποστολή τη διαπαιδαγώγηση των επόμενων γενεών.
Ο Μιλτιάδης Παπανικολάου, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τοποθετείται εύστοχα:
«Η τοποθέτηση ενός μνημείου, και δεν έχει σημασία εάν αναφέρεται σε πρόσωπα ή ιδέες, πρέπει να είναι το αποτέλεσμα συνεργασίας πολλών φορέων, οι οποίοι θα κρίνουν το πρόσωπο, εάν πρόκειται για ανδριάντα προσώπου, την καλλιτεχνική αξία του έργου για την οποία δεν γίνεται καμία συζήτηση και βεβαίως τη θέση όπου θα τοποθετηθεί. Δεν μπορεί να στηθεί ένας ανδριάντας με απόφαση δημοτικού συμβουλίου σε δημόσιο χώρο ούτε είναι αρμοδιότητα της πολιτείας να στήνει αγάλματα, ή γλυπτά επειδή η συγκυρία τής το επιτρέπει. Υπάρχουν θεσμικοί φορείς, όπως οι υπεύθυνοι μουσείων που ασχολούνται με τη σύγχρονη τέχνη, οι άνθρωποι των πανεπιστημίων που υπηρετούν αυτό που λέγεται ιστορία της τέχνης. Αυτοί σε συνεργασία με τους φορείς της πολιτείας θα συναποφασίσουν και για την καλλιτεχνική όψη του έργου και για τη θέση όπου θα τοποθετηθεί»
Ποια είναι όμως η νόμιμη διαδικασία ;
Όπως σημειώνει πιο πάνω, ο κ Μιλτιάδης Παπανικολάου, υπάρχουν θεσμικοί φορείς και νόμοι, το Ε.Ε.Τ.Ε. (Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος) στα πλαίσια της «εναρμόνισης» με την Ευρωπαϊκή οδηγία.
Όσον αφορά λοιπόν την τοποθέτηση ενός δημόσιου γλυπτού, είτε αυτό αποτελεί απευθείας ανάθεση ή αγορά ή ακόμη και δωρεά από συλλόγους ή ιδιώτη, είναι απαραίτητη η εκπόνηση σχετικής μελέτης από ειδικό αρχιτέκτονα/μελετητή του έργου που πραγματοποιείται σε συνεργασία με εικαστικό καλλιτέχνη και μέλος του Ε.Ε.Τ.Ε.
Η ανέγερση του γλυπτού στο δημόσιο χώρο μπορεί να γίνει, αφού έχει προηγηθεί πανελλήνιος καλλιτεχνικός διαγωνισμός μεταξύ καλλιτεχνών, που είναι μέλη του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών, με συγκεκριμένο θέμα και ακριβές σημείο τοποθέτησης όπως περιγράφεται στο τοπογραφικό διάγραμμα.
Έπειτα ορίζεται το ποσό που διατίθεται συνολικά για το γλυπτό, δηλαδή τα ποσά που αφορούν τη φιλοτέχνηση του γλυπτού ως προς τα υλικά και τις λοιπές δαπάνες κατασκευής του, την αμοιβή αναδόχου καλλιτέχνη, τις δαπάνες συσκευασίας και ασφαλούς μεταφοράς του γλυπτού από το εργαστήρι του καλλιτέχνη στο χώρο τοποθέτησής του.
Το έργο πρέπει να είναι από κατασκευαστικής πλευράς άρτιο και να αντέχει στους εξωτερικούς παράγοντες (άνεμο, υγρασία, βροχή, χιόνια κλπ.).Τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν θα πρέπει να είναι άριστης ποιότητας και οι αναλογίες της γλυπτικής σύνθεσης πρέπει να εναρμονίζονται με τον γύρω χώρο.
Σε επόμενο χρόνο συγκροτείται καλλιτεχνική επιτροπή που απαρτίζεται είτε από υπεύθυνους μουσείων είτε από καθηγητές πανεπιστημίων που υπηρετούν την ιστορία της τέχνης και από εικαστικούς οι οποίοι σε συνεργασία με τους φορείς της πολιτείας θα αξιολογήσουν τις προτάσεις για την οριστική απόφαση και θα προχωρήσουν στην επιλογή του καλλιτέχνη .
Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί, πως όταν το δημόσιο έργο είναι προορισμένο να τοποθετηθεί εντός της πόλης τότε ανήκει στην δικαιοδοσία του δήμου και την ευθύνη αναλαμβάνει ο δήμος και η καλλιτεχνική επιτροπή ενός μουσείου που ανήκει στο δήμο π.χ. η καλλιτεχνική επιτροπή της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα. Όταν το έργο είναι προορισμένο να τοποθετηθεί σε χώρους που ανήκουν στην περιφέρεια π.χ. κόμβοι,(πως στη συγκεκριμένη περίπτωση) τότε ανήκει στην δικαιοδοσία της περιφέρειας η οποία αν δεν διαθέτει καλλιτεχνική επιτροπή, οφείλει να τη συγκροτήσει σύμφωνα με τις οδηγίες του Ε.Τ.Ε.Ε. . Συνεπώς η νόμιμη διαδικασία της επιλογής και τοποθέτησης ενός δημόσιου γλυπτού, οφείλει να ακολουθηθεί από τον εκάστοτε φορέα ανάλογα με τον χώρο που πρόκειται να τοποθετηθεί.
΄Ετσι ακόμη και αν ένα γλυπτικό έργο αποτελεί δωρεά του καλλιτέχνη προς μια περιφέρεια, για να τοποθετηθεί στο δημόσιο χώρο, θα πρέπει να έχει εγκριθεί απο μια καλλιτεχνική επιτροπή αποτελούμενη απο ειδήμονες του χώρου, όπως περιγράφεται παραπάνω.
Όταν ο δημόσιος χώρος είναι αναβαθμισμένος και δεν παρακάμπτονται οι νόμιμες διαδικασίες, το αποτέλεσμα μας δικαιώνει. Ας δούμε κάποια παραδείγματα όπου ακολουθήθηκε η νόμιμη διαδικασία και το σύστημα λειτούργησε σωστά τιμώντας τους καλλιτέχνες της χώρας, δίνοντας τους την ευκαιρία να συμβάλλουν στο «χτίσιμο» της πολιτιστικής κληρονομιάς του έθνους:
Ας θυμηθούμε τον καθηλωτικό Δρομέα στην Αθήνα του Κώστα Βαρώτσου, που τόσο έχει συνδεθεί με την εικόνα της πρωτεύουσας και μόνο αποκρουστικός (!) δεν είναι, όπως διαβάσαμε μετα λύπης μας σε σχετικό δημοσίευμα περί της δημόσιας τέχνης στη πόλη μας. Ας δούμε το τοπόσημο – γλυπτό των ομπρελών του Ζογγολόπουλου στη Θεσσαλονίκη, και εμβληματικά δημόσια γλυπτά άλλων πόλεων. Υποδειγματικές είναι και οι εικαστικές εγκαταστάσεις στις στάσεις του Μετρό, που ενδεχομένως αποτελούν την πιο οργανωμένη δημόσια προσπάθεια ενός άρτιου εγχειρήματος σε καλλιτεχνικό, ιστορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο στη χώρα μας.
Το γλυπτό Δρομέας του Κώστα Βαρώτσου τοποθετήθηκε το 1988 στην Αθήνα έπειτα από διαγωνισμό της εταιρείας «Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων», αφού πρώτα εκπροσώπησε την Ελλάδα το 1987 στην ΧΙΧ Biennale στο Σάο Πάολο. Αρχικά το γλυπτό τοποθετήθηκε στην πλατεία Ομονοίας όπου έμεινε μέχρι την έναρξη των εργασιών για το σταθμό του μετρό, οπότε και άρχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα στατικότητας και εν τέλει αποσυναρμολογήθηκε, μεταφέρθηκε και ξαναστήθηκε στη θέση που βρίσκεται μέχρι και σήμερα, στην πλατεία της Μεγάλης του Γένους Σχολής, μπροστά στο ξενοδοχείο Hilton.
Ο Γιώργος Ζογγολόπουλος, ο εμβληματικός Έλληνας καλλιτέχνης με διεθνές εκτόπισμα, οραματίστηκε και έκανε πράξη την τέχνη σε δημόσιο χώρο. Οι περίφημες «Ομπρέλες» «συνομιλούν» με τους περαστικούς: από το μετρό Συντάγματος στην Αθήνα στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης, από την Αίγυπτο ως τις ΗΠΑ, μέχρι και το προαύλιο της Βουλής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες όπου οι Ομπρέλες του κερδίζουν το πρώτο βραβείο στη Βενετία και παραμένουν μόνιμα ως σύμβολο της συνεύρεσης των λαών, της δημοκρατίας και της Ειρήνης.
Λαρισαίοι, καταξιωμένοι εικαστικοί καλλιτέχνες που διαπρέπουν… σε άλλες πόλεις:
Το 2010 το έργο «Ο κόσμος στα χέρια μου» της Λαρισαίας εικαστικού Λήδας Παπακωνσταντίνου κοσμεί τον «ουρανό» του σταθμού στο Μοναστηράκι.
Μια επιβλητική εγκατάσταση φτιαγμένη από 324 κομμάτια πλεξιγκλάς που καταλαμβάνουν χώρο 134 τετραγωνικών μέτρων.
Το 2008 ο Λαρισαίος εικαστικός, Γιώργος Λαζόγκας γίνεται υπεύθυνος για τη μόνιμη εικαστική εγκατάσταση με τίτλο «Διαδρομές» στις μεγάλες και «απόκοσμες» αίθουσες -σήραγγες εξόδου του σταθμού Ελαιώνα. Ο κ. Λαζόγκας διετέλεσε καθηγητής της αρχιτεκτονικής στο ΑΠΘ αλλά και της ζωγραφικής στην ΑΣΚΤ.
Είναι τόσα ακόμη που μας κάνουν περήφανους τόσο στην Ελλάδα όσο και σε διεθνές επίπεδο, που μια απλή καταγραφή τους θα γέμιζε χιλιάδες σελίδες.
Η Λάρισα διαθέτει αξιόλογους και διακεκριμένους εικαστικούς πτυχιούχους καλλιτέχνες με χρόνια εικαστική πορεία και δράση όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο αλλά και σε διεθνές, που θα μπορούσαν με το έργο τους να αναβαθμίσουν αισθητικά την πόλη και να την κάνουν πόλο έλξης και θαυμασμού για τους επισκέπτες.
Όταν η δημόσια τέχνη δεν αναπτύσσεται σωστά και παρακάμπτονται οι νόμιμες διαδικασίες, ακολουθεί την μοίρα μιας φτωχής και απαξιωμένης εικόνας. Η απευθείας ανάθεση, η αγορά έργων τέχνης και η αποδοχή και τοποθέτηση «γλυπτικών δωρεών» χωρίς καμία διαδικασία διαγωνισμού ή έγκρισης από καλλιτεχνική επιτροπή, νομιμοποιεί τις πελατειακές σχέσεις και τα ρουσφέτια στη σχέση των δημιουργών και καλλιτεχνών με το Δημόσιο, με άμεσες επιπτώσεις στην αισθητική παιδεία και «κόστος» την αισθητική του δημόσιου χώρου.
Το Σωματείο Εικαστικών Λάρισας «8» δραστηριοποιηθηκε – «ενόχλησε» την Περιφέρεια Θεσσαλίας με επιστολή του και επιδίωξε συνάντηση μετά από την τοποθέτηση δημοσίου γλυπτού που έγινε τον Σεπτέμβριο του 2020. Απάντηση στην επιστολή δεν λάβαμε ποτέ, αλλά ουτε και υπήρξε συνάντηση. Απο τους «Ακρίτες» την πρώτη τοποθέτηση που πραγματοποιήθηκε, ακολούθησαν και άλλες μέχρι και την πιο πρόσφατη του κ. Χρήστου Παπανικολάου.
Θεωρούμε ότι η περιφέρεια της Θεσσαλίας οφείλει να δώσει απαντήσεις, τόσο σ’ εμάς όσο και στους πολίτες της Λάρισας και της θεσσαλίας, εξηγώντας ποια ήταν η υπεύθυνη επιτροπή που ενέκρινε την τοποθέτηση των γλυπτών/ κατασκευών, και ποια η διαδικασία που ακολουθήθηκε.
ΕΙΝΑΙ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΕΥΘΥΝΗ Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΡΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ.
Ο δημόσιος χώρος ανήκει στον καθένα αλλά δεν ανήκει σε κανέναν προσωπικά.
