Κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου εορτάζουμε την Κοίμηση και Μετάσταση της Θεοτόκου, που ονομάζεται και Πάσχα του καλοκαιριού. Αν η μνήμη ενός Αγίου αποτελεί αφορμή χαράς και πανηγύρεως για όλη την Εκκλησιαστική Κοινότητα, η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι χαρά και πανηγύρι υπέρλαμπρο για όλη την Ορθόδοξη οικουμένη.
Η Παναγία είναι η Μητέρα του Χριστού και επομένως είναι Μητέρα της ζωής και αιτία της ανθρωπίνης σωτηρίας. Έπρεπε όμως και εκείνη, όπως όλοι οι άνθρωποι, να πληρώσει το «κοινόν χρέος», να γνωρίσει τον θάνατο, που δεν είναι δημιούργημα του Θεού, αλλά αποτέλεσμα της αμαρτίας.
Βέβαια, με την Ανάσταση του Χριστού καταργήθηκε ο θάνατος και οι ψυχές των δικαίων προγεύονται τον Παράδεισο. Τα σώματά τους θα αναστηθούν πνευματικά και άφθαρτα κατά την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού και θα ενωθούν το καθένα με την δική του ψυχή. Όμως, κατά θεία παραχώρηση και φιλανθρωπία, υφίσταται ο πρόσκαιρος χωρισμός της ψυχής από το σώμα, για να μη γίνει «τό κακόν αθάνατον». Διαλύεται στον τάφο το ανθρώπινο σώμα μέχρι την κοινή εξανάσταση.
Αλλά το θεοδόχο σώμα της Παναγίας, αυτό το σώμα που εβάστασε για εννέα μήνες και εγαλούχησε ως βρέφος τον Θεόν Λόγον, δεν ήταν δυνατόν να το κρατήση ο τάφος. Τρείς ημέρες μετά την κοίμησή της «μετέστησεν αυτήν προς τας εκείθεν μονάς, Χριστός ο εξ’ αυτής άνευ σποράς γεννηθείς».
Το σώμα της αναστήθηκε, ενώθηκε με την καθαρή ψυχή της και, πνευματικό και άφθαρτο, αναλήφθηκε στους ουρανούς, για να είναι πάντοτε στους αιώνας των αιώνων κοντά στον Υιό και Θεό της. «Διό θνήσκουσα, σύν τω Υιώ εγείρη διαιωνίζουσα» (Κοσμάς ο Ποιητής, α’ ωδή Κανόνος στην Κοίμηση της Θεοτόκου).
Στο τελευταίο μυστήριο της ζωής της, την ένδοξη Κοίμηση της, έπρεπε να είναι παρόντες όλοι οι «αυτόπται του Λόγου και υπηρέται», δηλαδή οι Απόστολοι και οι Άγιοι Ιεράρχες, όπως ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης και ο διδάσκαλος του Άγιος Ιερόθεος, πρώτος Επίσκοπος Αθηνών.
Παρακάτω σας παραθέτουμε τους ναούς που τιμούν την Παναγία τον Δεκαπενταύγουστο (άλλες εορτάζουν της Ζωοδόχου Πηγής, άλλες του Ευαγγελισμού και άλλες της απόδοσης της Κοιμήσεως) και βρίσκονται στην περιφέρεια της Λάρισας.
Ιερός Ναός Ζωοδόχου Πηγής Λάρισας
Ο Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκεται στη Λάρισα στη συνοικία των Αμπελοκήπων (Ταμπάκικα) και φημίζεται για εικόνα της Παναγίας της Ζωοδόχου Πηγής, η οποία βρέθηκε σε ένα πηγάδι της περιοχής, από την μοναχή ονόματι Θεοφανία μετά από όνειρα ότι στο σημείο που υπάρχει το μαγγανοπήγαδο, στο βάθος του βρίσκεται εικόνα της Θεομήτορος από πολλά χρόνια.
Ως το τέλος της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι της συνοικίας Ταμπάκικα εκκλησιάζονταν στον γειτονικό Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αχιλλίου, όπου από το 1877, έτος που εύρεσης της εικόνας αυτή τοποθετείται εκεί για προσκύνημα.
Το 1877 οικοδομήθηκε σε κεντρικό σημείο της συνοικίας ένα παρεκκλήσι της Παναγίας Φανερωμένης όπου υπήρχε και κοιμητήριο. Μετά από λίγο καιρό και την ίδια χρονιά, εμφανίστηκε μία μοναχή Θεοφανία, αποφασισμένη να εργασθεί αμισθί στο παρεκκλήσιο και τα μνήματα του μικρού κοιμητηρίου. Η Θεοφανία αποκαλύπτει με όνειρα ότι στο σημείο που υπάρχει το μαγγανοπήγαδο, στο βάθος του βρίσκεται εικόνα της Θεομήτορος από πολλά χρόνια. Μετά την εύρεση της εικόνας και μετά από έρανο, χτίζεται ο πρώτος ναός Βασιλικού ρυθμού. Το 1990, μετά από έρανο σε ολόκληρη τη Θεσσαλία, κατεδαφίζεται ο παλιός ναός και στις 28/6/1990 τελείται ο Αγιασμός των θεμελίων από τον τότε Μητροπολίτη Λαρίσης και Τυρνάβου κ. Δημήτριο τον Δ΄. Ο υπόγειος Ναός αποπερατώνεται σε διάστημα μόλις 8 μηνών και γίνονται τα θυρανοίξια την Κυριακή των Βαΐων 31 Μαρτίου 1991. Οι εργασίες του επάνω Ναού ξεκινούν στις 29/10/1992 και τα θυρανοίξιά του γίνονται την 1/8/2001. Στον υπόγειο ναό βρίσκεται και το Αγίασμα, όπου βρέθηκε η εικόνα.
Ο νέος Ιερός Ναός είναι ένα μεγαλοπρεπές κομψοτέχνημα, 850 τμ.(επάνω ναός) και 950 τμ.(κάτω ναός) 38 μ. ύψους, Σταυροειδής μετά τρούλου, με δύο κωδωνοστάσια και άλλους τέσσερις μικρότερους τρούλους. Εγκαινιάσθηκε από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Λαρίσης και Τυρνάβου κ. Ιγνάτιο στις 2 Μαΐου 1997 ο υπόγειος Ιερός Ναός, και το Σάββατο του Ακαθίστου 20 Απριλίου 2002 ο επάνω.
Ο Ιερός Ναός της Παναγίας των Αμπελοκήπων πανηγυρίζει στην εορτή της Ζωοδόχου Πηγής (την Παρασκευή μετά το Πάσχα), αλλά και σε κάθε Θεομητορική εορτή.
Ιερός Ναός Παναγίας Κριτσιλάρ στα Μύρα
Λίγο πιο έξω από το κέντρο του χωριού των Μύρων βρίσκεται η Παναγία Κριτσιλαριώτισσα, στην οποία φυλάσσεται η θαυματουργός εφέστιος ιερά εικόνα της Θεομήτορος.
Η Παναγία στο Κριτσιλάρ (παλαιά ονομασία του χωριού) ήταν η Προστάτις και αρωγός του παλαιού χωριού, που το 1956 καταστράφηκε ολοσχερώς, από τον φοβερό εκείνο σεισμό και παρέμεινε τότε εκεί μόνο η ταπεινή εκκλησούλα της Παναγίας, που ήταν όμως το επίκεντρο της εκκλησιαστικής ζωής των πιστών κατοίκων τόσο του χωριού, όσο και της ευρύτερης περιοχής. Η Εκκλησία της Θεοτόκου του Κριτσιλάρ, ήταν ένας απλός και απέριττος Ιερός Ναός, που όμως αριθμούσε πολλές παλαιές και σπουδαίες εικόνες και ιερά σκεύη, είχε επίσης βυζαντινές αγιογραφίες, ενώ στο προαύλειο χώρο της μαρτυρείται πως υπήρχε παλαιό πηγάδι με το αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής, που θεράπευε πολλές από τις ασθένειες της εποχής.
Μετά την μεταφορά των κατοίκων στο νέο χωριό, με την ονομασία Μύρα, παρέμεινε ο Ναός της Παναγίας στην παλαιά τοποθεσία του (Κριτσιλάρ) και το 1964 έγινε η πρώτη ανακαίνιση του Θεομητορικού αυτού καθίσματος, τοποθετήθηκαν μέσα σε αυτό όλες οι παλαιές ιερές εικόνες, που είχαν ιστορηθεί γύρω στο 1875, από ευλαβέστατο Ιερομόναχο, αγνώστων μέχρις στιγμής στοιχείων και μετά την ανακαίνιση τελέσθηκαν μεγαλοπρεπώς και τα εγκαίνια του Ιερού Ναού της Παναγίας, από τον μακαριστό Μητροπολίτη Λαρίσης και Πλαταμώνος κυρό Ιάκωβο, όπως βεβαιώνει και η ανάλογη επιγραφή.
Τα τελευταία χρόνια έγινε και πάλι ακόμη μία ριζική ανακαίνιση και επέκταση του Ιερού Ναού, ολοκληρώθηκε η αγιογράφηση του και κυρίως διαμορφώθηκε με θαυμάσια πέτρα όλος ο προαύλειος χώρος με κεντρική, ιδιαίτερα επιβλητική πύλη εισόδου, πέτρινη εξέδρα και καταστόλιστα κηπάρια, αίθουσα πνευματικού κέντρου με τράπεζα και όμορφο αρχονταρίκι, ενώ ήδη ολοκληρώνεται και η ανακαίνιση των λιγοστών δωματίων του ξενώνος και της ιεράς φιάλης του αγιάσματος της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Η Παναγία η Κριτσιλαριώτισσα εορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής και τον Δεκαπενταύγουστο, όπου πλήθη πιστών συρρέουν στην χάρη της και συμμετέχουν ενεργά στις πανηγυρικές ιερές ακολουθίες, ενώ εκεί τιμώνται παράλληλα και όλες οι Θεομητορικές εορτές.
Ιερός Ναός Παναγίας Αρμενίου
Η ιστορία που συνδέεται με την ανέγερση του ναού της Παναγίας της Αρμενιώτισσας. ανάγεται στο 19ο αιώνα.
Σύμφωνα, με την παράδοση, το 1875, όταν η Θεσσαλία ήταν ακόμη κάτω από τον οθωμανικό ζυγό, η Παναγία θέλησε να αποκαλύψει την ύπαρξη μιας Αγίας εικόνας της, που είχε ζωγραφίσει ο Απόστολος Λουκάς. Η εικόνα ήταν θαμμένη σ’ ένα χωράφι έξω από το χωριό Αρμένιο της Λαρίσης, κοντά στον τόπο όπου υπάρχει σήμερα ο Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής.
Από το χωριό αυτό καταγόταν ο Ιωάννης Αγριτζόμπανος, ένας βοσκός, άνθρωπος απλός, που αξιώθηκε, απ’ όλους τους κατοίκους της εποχής του, τη χάρη της Θεοτόκου. Φανερώθηκε σ’ αυτόν πολλές φορές σύμφωνα με τη μαρτυρία της κόρης του Αικατερίνης, Πρεσβυτέρας και συζύγου του ιερέα παπά-Κωνσταντίνου Καψούρη, αλλά και των γερόντων του χωριού, οι οποίοι πολλές φορές τ’ άκουσαν αυτά από τον ίδιο, καθώς αφηγούνταν τις οράσεις του. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, η Θεοτόκος του έδειξε πού ακριβώς να ψάξει για να βρει τον Σταυρόν και κουδουνάκια από θυμιατό. Σε άλλο μέρος θα έβρισκε πλάκα πέτρινη και κάτω απ’ αυτήν κατασκευασμένο πηγάδι με ξύλινο κουβά (το σημείο του Αγιασμού). Η Θεοτόκος του παρήγγειλε να τα φανερώσει στους συγχωριανούς του για να κάνουν ανασκαφή.
Την επομένη μέρα ο Ιωάννης αφηγήθηκε στους κατοίκους όλα τα παραπάνω και αυτοί συγκεντρώθηκαν για να προχωρήσουν στην ανασκαφή. Αφού πήραν μαζί τους σκαπτικά εργαλεία για την ανασκαφή, πήγαν στον τόπο όπου έπρεπε να σκάψουν, ψάλλοντας. Όταν έφθασαν οι κάτοικοι στον συγκεκριμένο τόπο, άρχισαν αμέσως την ανασκαφή και πράγματι όσα προείπε η Θεοτόκος βρέθηκαν, δηλαδή, τα κουδουνάκια, το μανουάλι Σταυρός, και κάτω από μία πλάκα έτοιμο πηγάδι με ξύλινο κουβά, τα οποία υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Δεν συνέχισαν, όμως, την ανασκαφή για την ανεύρεση της εικόνας της Θεοτόκου.
Με δαπάνη των κατοίκων του τέως δήμου Αρμενίου κτίστηκε το έτος 1886 εκκλησία Της, όπου πολλοί πιστοί από πολλά μέρη της Θεσσαλίας προσέρχονται ως προσκυνητές κάθε μέρα και τελούν λειτουργίες. Ιδιαίτερα λαμπρός είναι ο εορτασμός το Δεκαπενταύγουστο και κατά την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής (Παρασκευή της Διακαινησίμου).
Ιερός Ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Γερακαρίου
Η ιστορία του ναού ξεκινά το μακρινό 1886 από μια μικρή, ταπεινή και ευλαβή κοπέλα του χωριού, την Ασημίνα Παράσχου (μετέπειτα παντρεύτηκε τον Μιχάλη Καραφέρια). Σε όραμα που είχε το μικρό κορίτσι φανερώθηκε η Παναγία και της ζήτησε να καλέσει τους συγχωριανούς της να σκάψουν σε χωράφι που υπήρχε στον οικισμό, καθώς εκεί ήταν θαμμένη η εικόνα της, του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Σύμφωνα με τις προφορικές διηγήσεις που διασώζονται η μικρή Ασημίνα μίλησε στην οικογένειά της για το όραμά της και εν συνεχεία στους συγχωριανούς. Όμως η πρώτη αντίδραση που εισέπραξε ήταν η αμφισβήτηση. Το κοριτσάκι ωστόσο επέμενε, καθώς και τη επόμενη μέρα είχε το ίδιο όραμα στον ύπνο της. Τελικά όμως ήταν ο ίδιος ο ιδιοκτήτης του χωραφιού, ο Γάτσιος (Γεώργιος) Καρανίκας, που παρακάλεσε έντρομος τους συγχωριανούς του να τον βοηθήσουν να σκάψει το χωράφι του. Είχε το προηγούμενο βράδυ δει στον ύπνο του την Παναγία να του ζητά επιτακτικά να σκάψει το χωράφι. Μάλιστα το επόμενο πρωί λέγεται ότι έδειξε στους συγχωριανούς του και σημάδια από τρεις βουρδουλιές που είχε στην πλάτη του.
Στο σημείο που ήταν θαμμένη η εικόνα χτίστηκε το παρεκκλήσιο, πίσω από το μεγάλο ναό. Ο ιδιοκτήτης του χωραφιού δώρισε την έκταση στην Εκκλησία προκειμένου να ανεγερθεί ο ιερός ναός της Παναγίας.
Τα θυρανοίξια της εκκλησίας έγιναν το 1910 με πανυγηρική θεία λειτουργία ανήμερα το δεκαπενταύγουστο.
Ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πανηγυρίζει την 25η Μαρτίου και την 15η Αυγούστου.
Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αετόλοφου
Ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στον Αετόλοφο Αγιάς (παλαιότερα Δέσιανη). Πρόκειται για μια μεσοβυζαντινή ξυλόστεγη τρίκλιτη Βασιλική χωρισμένη με πεσσοστοιχίες σε τρία κλίτη. Είναι κτισμένη σε θεμέλια παλαιοχριστιανικού ή Βυζαντινού Ναού. Διακρίνονται εντοιχισμένα αρχαία, παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά (1362 μ.Χ.) αρχιτεκτονικά μέλη, ενώ μέχρι σήμερα σώζεται στο Ιερό επισκοπικό σύνθρονο.
Ο ναός γνώρισε συνεχείς επισκευές κατά τον 17ο και 19ο αιώνα.
Στο τελευταίο ανήκουν οι λιγοστές τοιχογραφίες του Ναού που διεσώθησαν. Με το Ναό έχουν ασχοληθεί διεξοδικά σε μελέτες τους ο Νικ. Γιαννόπουλος παλαιότερα και στα χρόνια μας ο Νικ. Νικονάνος. Είναι δρομικός τρίκλιτος Ναός (Βασιλική) με τοιχογραφίες του 1820 και 1859. Το μνημείο έχει υποστεί πολλές μετατροπές κατά τη διάρκεια της πορείας του. Οι ειδικοί θεωρούν ότι ο υπάρχων βυζαντινός ναός χτίστηκε στο σχέδιο και στο μέγεθος μιας άλλης χριστιανικής βασιλικής και σε μια άλλη φάση, κατά την οποία έπαθε ζημίες, επισκευάσθηκε κατά τον 11ο αιώνα. Φέρει δύο στρώματα τοιχογραφιών, του 17ου και του 19ου αιώνος, της γ΄ φάσης του.
Ο επισκοπικός θρόνος, ο οποίος βρίσκεται στην κόγχη του Ιερού Βήματος, έδωσε την ευκαιρία στο Γερμανό Μαυρομάτη να ταυτίσει το ναό αυτό με το ναό της Θεόπαιδος, ο οποίος αναφέρεται, σε έμμετρη επιγραφή του 11ου αιώνος, ότι κτίσθηκε ή απόκτησε στέγη από το βυζαντινό αξιωματούχο Ευστάθιο. Ο ναός, ο βυζαντινός, κτίσθηκε κατά το Νικ. Νικονάνο στον 11ο αιώνα. Παραθέτουμε τη μοναδική γραπτή αρχαιολογική μαρτυρία για την πόλη Βέσαινα. Την αντέγραψε ο Θεόδωρος Χατζημιχάλης από τον κατάλογο της Αρχαιολογικής Συλλογής της Αγιάς και την ενσωμάτωσε σε χειρόγραφό του σχετικό με τον Όσιο Συμεών από το Βαθύρεμα της Αγιάς. Το χειρόγραφό του δεν δημοσιεύθηκε όσο ο ίδιος ζούσε και έτσι ως πρώτη δημοσίευση της εγγραφής παρουσιάζεται αυτή του Νικ. Γιαννόπουλου.
Ιερός Ναός Παναγίας Δεμερλιώτισσας
Ο μεταβυζαντινός Ιερός Προσκυνηματικός Ναός της Παναγίας Ελεούσας ή Δεμερλιώτισσας βρίσκεται στο χωριό Σταυρός, κοντά στα Φάρσαλα, στην περιοχή του Παλαιοφάρσαλου. Το προσωνύμιο του Ναού οφείλεται στην τουρκική ονομασία του χωριού Σταυρός, που ήταν Δεμερλί.
Ο Ιερός Ναός της Παναγίας είναι τρίκλιτη Βασιλική με εξωνάρθηκα. Πρόκειται για ένα μονόχωρο επιμήκη ναό με νάρθηκα, που χωρίζεται κατά μήκος, με σειρά ξύλινων στύλων, σε τρία ψευδοκλίτη. Το μεσαίο κλίτος στεγάζεται με καμάρα. Όπως μας πληροφορεί επιγραφή του ναού που βρίσκεται πάνω από τη νότια είσοδο, η εκκλησία κτίστηκε το 1778 και αγιογραφήθηκε οχτώ χρόνια αργότερα, το 1786. Ο ναός βρίσκεται στο κέντρο της μεγάλης αυλής, πιο χαμηλά από την επιφάνεια του εδάφους και για να εισέλθει κανείς εντός αυτού, κατεβαίνει μερικά σκαλιά.
Η αγιογράφηση έγινε από μαθητές του σπουδαίου αγιογράφου και μελετητή της βυζαντινής αγιογραφίας, Διονυσίου εκ Φουρνά Ευρυτανίας. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος διατάσσεται σε τρεις ζώνες. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι πηλιορείτικης τεχνοτροπίας και παρουσιάζει ομοιότητες με το τέμπλο του ναού της Υπαπαντής του Βένετου.
Στο Ναό στεγάζεται η ιερή, θαυματουργική εικόνα της Παναγίας της «Δεμερλιωτίσσης» διαστάσεων 0,64 X 0,48μ. Στοιχεία για την προέλευση της εικόνας δεν γνωρίζουμε. Όπως και για πολλές άλλες εικόνες της Θεοτόκου, έτσι και για την Παναγία τη «Δεμερλιώτισσα» θρυλείται από την Ιερά Παράδοση ότι αγιογραφήθηκε από τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά. Τεχνοτροπικά η εικόνα παρουσιάζει ομοιότητες με αυτήν της Παναγίας της Τήνου.
Γύρω από το ναό είχαν κτιστεί διάφορα κελιά για την εξυπηρέτηση των πολλών πιστών που συγκεντρώνονταν εκεί. Τα κελιά αυτά καταστράφηκαν από το μεγάλο σεισμό του 1954, αλλά τώρα έχουν ξανακτιστεί καινούρια.
Ο ναός τιμάται στη Κοίμηση της Θεοτόκου και η μεγάλη πανήγυρη λαμβάνει χώρα στις 23 Αυγούστου, ημέρα της Αποδόσεως της εορτής της Κοίμησης της Παναγίας.
Ιερά Μονή Παναγίας Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας
Η Ιερά Μονή Παναγίας της Ολυμπιώτισσας είναι ελληνικό ορθόδοξο μοναστήρι στην Ελασσόνα και αποτελεί προστάτη της πόλης της Ελασσόνας και όλης της επαρχίας. Ιδρύθηκε στις αρχές του 13ου αιώνα, στα χρόνια των Παλαιολόγων, με κτίτορες τους Διοικητές της Θεσσαλίας Κωνσταντίνο και Θεόδωρο.
Είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, όμως μέχρι τον 18ο αιώνα καταγράφεται επίσης ως αφιερωμένο στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Το επώνυμο Ολυμπιώτισσα προέρχεται από ένα περίφημο εικόνισμα της Παναγίας, το οποίο πιστεύεται ότι προέρχεται από ένα όχι πλέον υπάρχον μοναστήρι στην Καρυά, στους πρόποδες του Όλυμπου. Μια φορά το χρόνο, στις 5 Οκτωβρίου, η εικόνα περιφέρεται σε λιτανεία από το μοναστήρι έως την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.
Αρχικά ανδρικό, σήμερα η ιερά μονή λειτουργεί ως γυναικεία κοινοβιακή και οι κάτοικοι του τόπου θέλοντας να εκφράσουν τις ευχαριστίες τους για την βοήθεια της Παναγίας στην απελευθέρωση της πόλης το 1912, κάθε χρόνο στις 5 Οκτωβρίου (παραμονή της επετείου της απελευθέρωσης) συνοδεύουν σε πομπή λιτανείας την ιερή και θαυματουργή εικόνα από την μονή έως τον Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου στο κέντρο της πόλης. Διαθέτει επίσης ξενώνα, βιβλιοθήκη και μουσείο φυσικής ιστορίας.
Είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και πανηγυρίζει το Δεκαπεντεύγουστο. Με κάθε τιμή όμως εορτάζεται στις 6 Αυγούστου και η Μεταμόρφωση του Σωτήρος στην οποία ήταν αφιερωμένη η μονή αρχικά.
Ιερά Μονή Εισοδίων της Θεοτόκου (Αγίου Παντελεήμονος) Αγιάς
Η βυζαντινή Ιερά Μονή Εισοδίων της Θεοτόκου (και του Αγίου Παντελεήμονος, όπως τη γνωρίζουν οι περισσότεροι) βρίσκεται λίγο βόρεια της Αγιάς. Υπάρχει από τα χρόνια του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού (13ος αι.) και ανακαινίζεται από την εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων.
Το μοναστηριακό συγκρότημα αποτελείται από το Καθολικό, το οποίο είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, τον πύργο του Ηγουμένου, την Τράπεζα και την πτέρυγα των κελιών. Το Καθολικό της μονής, κτίσμα του 16ου αιώνα, ανήκει ως αρχιτεκτονικός τύπος στον αθωνικό τετρακιώνιο μετά χορών στο βόρειο και νότιο κλίτος. Έχει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 1724.
Το Καθολικό της Μονής ανεγέρθηκε το 1292, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος. Το γεγονός πιστοποιείται και από τον Σουηδό περιηγητή Jakob Bjornstal, όταν το 1778 πέρασε από το μοναστήρι και οι ελάχιστοι μοναχοί που υπήρχαν τότε του ανέφεραν ότι η μονή χτίστηκε όντος την εποχή του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Παλαιολόγου.
Η μονή έζησε περισσότερο από έναν αιώνα στην εγκατάλειψη και την ερήμωση. Την δεκαετία του 1980 εγκαταστάθηκε στο μοναστήρι γυναικεία μοναστική αδελφότητα, η οποία ανοικοδόμησε την κατεστραμμένη δυτική πτέρυγα. Όμως πάλι εγκαταλείφθηκε.
Από το 2005 εγκαταβιώνει νέα αδελφότητα. Ηγούμενος είναι ο Αρχιμανδρίτης Αιμιλιανός Καζαντζίδης και η αδελφότητα αριθμεί δύο ιερομονάχους.
Το μοναστήρι πανηγυρίζει στα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου) και του Αγίου Παντελεήμονος (27 Ιουλίου).
Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου (Κομνηνείου) Στομίου (Άγιος Δημήτριος)
Το βυζαντινό μοναστήρι του Στομίου υφίσταται από το 13ο αιώνα και είναι αφιερωμένο -από την ίδρυσή του- στην Παναγία και συγκεκριμένα, τιμάται στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Όπως μαρτυρείται από τα υπάρχοντα αρχαιολογικά λείψανα, στη θέση του μοναστηριού προϋπήρχε αρχαίος ειδωλολατρικός ναός αφιερωμένος σε άγνωστη θεότητα. Στην ίδια θέση του αρχαίου ιερού οικοδομήθηκε κατά τον ΄Δ και Έ μ.Χ. αιώνα μια βυζαντινή εκκλησία.
Στη διάρκεια της δυναστείας των Κομνηνών πρέπει να ιδρύθηκε η μεγαλοπρεπής βασιλική μονή στη θέση του προϋπάρχοντος μικρού βυζαντινού ναού. Ο Κομνήνειος ναός ήταν ευρέων διαστάσεων (26*16μ.) του τύπου τρίκογχου σταυροειδούς, με τέσσερα παρεκκλήσια στις τέσσερις γωνίες που συνδεόταν αρχιτεκτονικά με το όλο οικοδόμημα. Τόσο ο αρχιτεκτονικός τύπος των τεσσάρων παρεκκλησιών όσο και η εξωτερική επιμελής τοιχοδομία, που αποτελείται από πλίνθους και λαξευτούς λίθους τοποθετημένους εναλλάξ στις ζώνες, αποτελούν σπάνια περίπτωση υψηλής αρχιτεκτονικής κατασκευής.
Ονομάζεται και Μονή του Αγίου Δημητρίου. Κατά τον Ουσπένσκη η μετονομασία αυτή ίσως να έγινε κατά το 1578 από τους εγκατασταθέντες εκεί μοναχούς που έφτασαν εκεί από κάποιο άλλο μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου.
Το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου ευρισκόμενο σε δασώδη περιοχή αποτελούσε ασφαλές καταφύγιο για τους κατατρεγμένους Έλληνες κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Οι Τούρκοι σπάνια πλησίαζαν την περιοχή και μόνο με μεγάλη δύναμη στρατού ανέβαιναν μέχρι το μοναστήρι. Στα χρόνια της Επαναστάσεως του 1821 το μοναστήρι προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στους μαχόμενους κλεφταρματωλούς. Τότε έγιναν αλλεπάλληλες επιδρομές των Τούρκων οι οποίοι κατέστρεψαν πολλά κειμήλια και χειρόγραφους κώδικες της βιβλιοθήκης. Το πυκνό δάσος με την οργιώδη βλάστηση, καθιστούσε την περιοχή άβατη για τις τουρκικές αρχές. Εκεί κατέφυγαν με καΐκια οι διαφυγούσες οικογένειες από την ανθρωποσφαγή της Χίου το 1822. Δύο από τα καΐκια που κατόρθωσαν να διαφύγουν από την σφαγή της Χίου (σφάχτηκαν τότε 30.000 γυναικόπαιδα), διέσχισαν το Αιγαίο Πέλαγος και βγήκαν στον όρμο του Στομίου. Από εκεί, οι οικογένειες που διασώθηκαν ανηφόρισαν και εγκαταστάθηκαν μέσα στο πυκνό δάσος.
Αλλά και μετά την επανάσταση του 1821 το μοναστήρι συνέχισε την προσφορά του στον αγώνα κατά των Τούρκων. Γι’ αυτό εθεωρείτο πάντα ύποπτο από τις τουρκικές αρχές. Έτσι, βλέπουμε να περικυκλώνεται τον Ιούνιο του 1831 από τον Χασάν Αγά με 500 στρατιώτες αναζητώντας τους κλέφτες.
Η μονή καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1881 και αφέθηκε ερειπωμένη. Το καθολικό αναστηλώθηκε από την 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στα πλαίσια του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Τώρα, δίπλα στο χώρο της αρχαίας μονής έχει ανεγερθεί ένα νέο μοναστήρι, ίδρυμα της τελευταίας 15ετίας.
Στις πανηγύρεις της Κοιμήσεως της Θεοτόκου τον Δεκαπενταύγουστο και του Αγίου Δημητρίου, συγκεντρώνονται εκατοντάδες προσκυνητές.
Ιερός Ναός Παναγίας Φανερωμένης Τυρνάβου
Η μητρόπολη του Τυρνάβου είναι ο πέτρινος Ιερός Ναός της Παναγίας, της Φανερωμένης, στο κέντρο της πόλεως, ο οποίος οικοδομήθηκε το 1674 και ανακαινίσθηκε το 1870 με την μπροστινή μεγαλειώδη προσθήκη, που είναι με την νέα μορφή του Ναού και η κεντρική είσοδος του.
Ο Ναός χαρακτηρίζεται από τους αρχιτέκτονες και Ναοδόμους ως ιδιαίτερος, επιβλητικός, μεγαλοπρεπής και πρωτότυπος με αρκετές διακοσμήσεις, ο ρυθμός του είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και κοσμείται από το υψηλότερο στην πόλη και την περιοχή κωδονοστάσιο, πάνω στο οποίο υπάρχει τοποθετημένο μεγάλο ρολόϊ. Παράλληλα, φημίζεται για το υψηλό, σκαλιστό ξυλόγλυπτο τέμπλο (1874), τον ζωγραφιστό άμβωνα και τον επιβλητικό Δεσποτικό θρόνο (1873), καθώς και για ένα πολύ παλαιό προσκυνητάρι του Ναού με τέσσερα σκαλιστά κολονάκια, πάνω στα οποία στηρίζεται μικρός τρουλίσκος με πολλές απεικονίσεις, κυρίως ανθέων και συμβόλων.
Σχετικά με την ονομασία του Ναού και το προσωνύμιον «Φανερωμένη» η επικρατούσα άποψη, θέλει την ονομασία αυτή να την αντλεί ο Ναός από αλλεπάλληλα θαύματα, φανερώσεις και αποκαλύψεις μιας θαυματουργού παλαιάς και εφεστίου ιεράς εικόνας της Παναγίας, που φυλασσόταν στον Ναό.
Ο Ναός ήταν και είναι αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Υπεραγίας Θεοτόκου και εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.
Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Αμπελώνα
Από τους πλέον εντυπωσιακούς ναούς, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου του Αμπελώνα. Ο ναός θεμελιώθηκε το 1885 και τα εγκαίνιά του έγιναν το 1906. Είναι έργο του Επταχωρίτη πολιτικού μηχανικού Βασίλειου Μπεκιάρη, ο οποίος σχεδίασε επίσης τον μητροπολιτικό ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην Καρδίτσα αλλά και τον κεντρικό ναό του Επταχωρίου το 1914. Ο Βασίλειος Μπεκιάρης ήταν εκείνος ο οποίος πρότεινε και κατασκεύασε σε ελάχιστες ώρες πλωτές γέφυρες στον Αξιό ποταμό το 1912 ώστε σύντομα να περάσει ο Ελληνικός στρατός και να απελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη.
Κατά τον ατυχή πόλεμο του 1897 όταν ο Αμπελώνας -τότε Καζακλάρ- καταλήφθηκε από τους Τούρκους, ο ημιτελής ναός κινδύνευσε να καταστραφεί. Όμως ένας Τούρκος αξιωματικός σταμάτησε τους στρατιώτες λέγοντάς τους να μην τον καταστρέψουν διότι θα μετατραπεί σε τζαμί.
Ο ναός είναι κτισμένος σε σταυροειδή βυζαντινό ρυθμό με τρούλο.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια με δαπάνες των κατοίκων του Αμπελώνα ο ναός έχει αγιογραφεί και πραγματικά εξωτερικά και εσωτερικά προκαλεί δέος και θαυμασμό στον επισκέπτη.
Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Καστρί Λουτρό (παραλία Αιγάνης)
Ανοικοδομήθηκε την προηγούμενη δεκαετία από κατοίκους της περιοχής που μαζί με τα εξοχικά τους ένοιωθαν την ανάγκη να δημιουργήσουν έναν Ιερό Ναό στην περιοχή.
Α.Π.
